تاریخچه ضرب سکه

به ادامه مطلب مراجعه کنید...

اولین سکه چه موقع ساخته شد؟

سکه عبارت از یک تکه فلز است که وزن و عیار مخصوص دارد، با علامت مخصوص یا مهر کسانی که آن را ضرب می کنند.اولین سکه هائی که در دنیا ساخته شد هفت قرن قبل از میلاد مسیح بود که توسط لیدی ها ساخته شد، آنها قوم ثروتمند و با قدرتی بودند که در آسیای صغیر می زیستند.

 این سکه های اولیه از جنس مخصوصی که الکتروم نام داشت ساخته می شدند. الکتروم یک ترکیب طبیعی است که 75 درصد طلا و 25 درصد نقره دارد. این سکه ها به شکل و اندازه یک لوبیا بوده اند و تقریباً یک پول رسمی محسوب می شدند. سپس یونانی ها هم به تقلید آنها از این فکر که یک پول رسمی فلزی رسمی داشته باشند استقبال و بنابراین شروع به ساختن پول سکه ای کردند.

بدین ترتیب، حدود صد سال بعد، بسیاری از شهرهای سرزمین بزرگ یونان و آسیای صغیر، در جزایر دریای اژه و سیسیل و جنوب ایتالیا برای خود ضرابخانه داشتند. سکه های طلا با ارزش ترین سکه ها به حساب می آمده اند. بعد هم سکه های نقره ای و بالاخره سکه ها مسی.

ضرب سکه توسط یونانی ها حدود 500 سال دوام داشت. رومی ها هم این عقیده را پذیرفته و حدود 500 سال ضرب سکه را اجرا کردند. بعد کم کم هنر ضرب سکه آن حدت و شدت خود را از دست داده و از سال 500 تا حدود 1400، سکه های متعلق به این دوره خیلی نازک بوده و قابل توجه نبودند. اما در قرن پانزدهم، هنر ضرب سکه دوباره احیا و فلز، فراوان تر شد و استاد کاران این حرفه برای قلم زدن روی سکه ها به کار گمارده شدند.

اولین سکه های انگلیسی قبل از رسیدن رومی ها ضرب شده بودند و در زمان غلبه «نورمنها» قریب هفتاد ضرابخانه دایر، در این کشور وجود داشت. اما در سال 1850 ضرابخانه سلطنتی، تنها ضرابخانه انحصاری و تأسیس شده از طرف دولت بود.

تاریخچة سکه از صدر اسلام تا پایان دورة حکومت خوارزمشاهیان

قدرمسلم آن که، در مورد سیر و تحول و تکامل سکه در این سرزمین، نکات فراوان وجود دارد که نمی‌توان همگی آنان را در چنین مطلب فشرده‌ای فراهم آورد. بدین ترتیب این سری مطالب، تنها جهت آگاهی نخستین، برای خوانندة جویا و نشانة‌راهی بس طولانی و پراهمیت برای پژوهشگر و محقق تواند بود.

ـ دوره اشکانى، ساسانى

برخى از سکه هاى نقره موجود در دوره حاکمیت سلسله اشکانى و ساسانى ضرب شده اند که روى این سکه ها تصویر نقش برجسته و نیمرخ فرمانروا با نگاه به سمت چپ و بر پشت سکه نیز نقش آتشدان زرتشتى با شعله هایى که ازمیان آن متصاعد مى شود و غالباً نیز با دو نگهبان آتش ـ آذربد ـ ایستاده بر دو جانب آن مشهود است.

ـ سکه هاى عرب ساسانى

سکه هاى موسوم به عرب ساسانى که در سالهاى 30 تا 80 هجرى قمرى رواج داشته در نگاه نخست شبیه سکه اى متعلق به اواخر دوره ساسانى مى نماید با چهره پادشاه و آتشدان لیکن ویژگى شاخص در این سلسله مسکوکات دعا یا عبارت دینى عربى است که در حاشیه روى سکه ضرب خورده و بیشتر از همه عبارت الحاقى (بسم الله) و (لله الحمد) مى باشد که این امر توسط حکام مسلمان درآغاز حاکمیت اسلام صورت مى گرفت و مجدداً سکه را نشر مى کردند.

ـ سکه هاى ادوار اسلامى

در این بخش از مسکوکات موزه قم سکه هاى متعدد از جنس طلا و نقره متعلق به زمان حکومت خلفاى اموى و عباسى وجود دارد که نام حاکم و سال ضرب و محل ضرب به خط کوفى روى سکه مشهود است. سکه هاى اموى عمدتاً در شهرهاى دمشق و واسط، ضرب شده و سکه هاى دوره عباسى نیز در شهرهاى عباسیه، کوفه، بغداد، رى، نهاوند، اصفهان، ضرب گردیده است.

بخش دیگر سکه هاى ادوار اسلامى متعلق به دوران حکومت سلجوقیان، ایلخانان و امراء مظفرى، آل جلایر، تیمورى، صفویه و قاجارى است.

این بخش از سکه ها نیز عمدتاً در ضرابخانه هاى جرجان، نیشابور، بغداد، دامغان، رشت، فومن، تبریز، سمرقند، سارى، هرات، اصفهان، و... ضرب شده اند.

تعداد قابل توجهى از سکه هاى موجود که از جنس نقره مى باشد در ضرابخانه دارالایمان قم ضرب گردیده است.

امام باقر (ع) و پیشنهاد ضرب سکه

کمال الدین دمیرى در کتاب حیاة الحیوان و مقریزى در کتاب شذرات العقود از کسائى نقل کرده‏اند که روزى در مجلس هارون الرشید سخن از اولین نفوذ اسلامى به میان آمد، در آن مجلس تاریخچه نخستین سکه‏هایى که بر آنها شعارهاى اسلامى نقش بسته چنین مطرح شد:

در آغاز، کاغذ از جانب رومیان به مملکت اسلامى وارد مى‏شد، در آن روزگار بیشتر مردم مصر نصرانى بودند و همکیش پادشاه روم به حساب مى‏آمدند.از این رو، بر حاشیه کاغذهایشان با خط رومى این کلمات: (پدر، پسر و روح القدس) نقش بسته بود.

این نوع کاغذها در جامعه اسلامى از آغاز تا عصر عبد الملک مروان رواج داشت تا این که عبد الملک از کسى که زبان رومى مى‏دانست، خواست تا آن کلمات را براى او ترجمه کند.پس از ترجمه کلمات، عبد الملک برآشفت و گفت: این شایسته نیست که در سرزمین اسلام، شعار نصرانیت به وسیله این اوراق در حد وسیعى منتشر شود.

از این‏رو، به عبد العزیز مروان که برادر او و نماینده و کارگزار وى در مصر بود، دستور داد تا این حاشیه‏ها را از بین ببرد و دستور دهد تا سازندگان کاغذ بر حاشیه کاغذها آیاتى از قرآن بنویسند.

دستور از میان بردن حاشیه‏هاى رومى به سایر کارگزاران حکومت در سایر شهرها نیز ابلاغ گردید.

کاغذها با حاشیه‏هاى جدید با گذشت زمان رواج یافت و به سرزمین روم نیز رسید.پادشاه روم از این برنامه ناخشنود شد و به عبد الملک نامه نوشت و از او خواست تا حاشیه‏هاى رومى را دوباره به کارگیرد و رواج دهد.

نامه را همراه با هدایا به سوى عبد الملک گسیل داشت، اما عبد الملک نامه و هدایا را پس فرستاد، این کار دو مرتبه دیگر با هدایاى بیشتر صورت گرفت.در مرتبه آخر، پادشاه روم تهدید کرد که اگر حاشیه‏ها به صورت نخست باز نگردد، بر روى سکه‏ها، دشنام به پیامبر اسلام را نقش خواهد زد.

در این عصر، سکه‏هاى رایج میان مسلمانان، سکه‏هاى رومى بود.و اگر پادشاه روم تهدید خود را عملى مى‏ساخت، ضربه‏اى سیاسى بر حکومت اسلامى وارد مى‏شد و مقدسات مردم مورد اهانت قرار مى‏گرفت.

عبد الملک خود را مواجه با مشکلى بزرگ یافت، براى مشورت و یافتن راه حل به شخصى به نام روح بن زنباع روى آورد.ولى او در پاسخ گفت:

اى عبد الملک! تو خودت خوب مى‏دانى که چه کسى راه حل مشکل تو را مى‏داند، اما بعمد آن را مطرح نمى‏کنى.

عبد الملک: او چه کسى است؟ !

روح بن زنباع: او جز باقر العلوم (ع) ـ از خاندان پیامبر اکرم (ص) ـ فرد دیگرى نمى‏تواند باشد و تو ناگزیر هستى که از او کمک بگیرى.

عبد الملک: آرى تو درست مى‏گویى.ولى...

عبد الملک به والى خود در مدینه دستور داد تا نزد امام باقر رفته و امکانات سفر را در اختیار وى قرار دهد و آن حضرت را براى سفر به سوى شام تجهیز کند.

والى مدینه، چنین کرد و امام رهسپار شام گردید.

عبد الملک به استقبال آن حضرت رفت، خیر مقدم گفت و مشکل سیاسى خود را مطرح ساخت و کمک طلبید.

امام باقر (ع) فرمود: کار را دشوار نگیر.نظر من این است که هم اکنون از اهل فن بخواهى تا برایت درهم و دینارهاى فراوانى را بسازند که بر یک طرف آن شعار توحید و بر طرف دیگر محمد رسول الله نقش زنند و در مدار آن نام شهرى که سکه در آن زده شده و تاریخ ساخت آن نوشته شود.سپس در زمینه برخى خصوصیات دیگر سکه‏ها، رهنمودهایى داد تا تقلب و دخل و تصرف در آنها به آسانى میسرنباشد.و به عبد الملک فرمود: از مردم بخواه تا از این پس با این سکه‏ها معاملات خود را انجام دهند و مبادلات اقتصادى را با سکه‏هاى رومى ممنوع و داراى مجازات اعلام کن.در ظرف چند ماه، رهنمودهاى امام باقر (ع) بخوبى عملى گردید و سکه‏هاى اسلام در روابط اقتصادى به کار گرفته شد.آن گاه عبد الملک به پادشاه روم نوشت، اگر مى‏خواهى تهدیدهایت را عملى کن!

پادشاه روم که از رواج سکه‏هاى اسلامى مطلع شده بود، عملى ساختن تهدیدهاى خود را بى‏ثمر یافت و از آن صرف نظر کرد.

پول برای اولین بار چه موقع مورد استفاده قرار گرفت؟

بشر تا مدتها بدون استفاده از پول، روزگار می گذرانده و آن روشی را که به نام «مبادله پایاپای» می شناسیم به کار می برده است. این روش با این ترتیب بود که هر کس اگر چیز یا کالایی داشت که برای خودش لازم نبود، می گشت و کسی را پیدا می کرد که آن کالا را لازم داشته باشد. بنابراین در عوض چیز مورد احتیاج خود، این کالا را مبادله می کرد.

اولین نوع پول که به وسیله بشر اولیه به کار می رفت، عبارت بود از چیز پوشیدنی یا خوردنی. سرخپوستان آمریکائی تکه های حکاکی شده از یک نوع پوست را که «ومپوم» می نامیدند، به عنوان پول به کار می بردند. انواع دیگر پول، عبارت از تنباکو، غلات، پوست یا نمک و بالاخره مهره و منجوق و از این جور چیزها بود.
عاقبت قطعه هائی از فلز جای انواع دیگر پول را می گرفت. اولین مردمی که پول سکه ای به کار بردند لیدی ها بودند، قوم معروفی که در آسیای صغیر می زیستند. در قرن هشتم قبل از میلاد آنها شروع به ساختن پول از قطعات فلزی کردند که دارای وزن و طرح متحدالشکلی بودند تا به آسانی تشخیص داده شوند.البته طلا و نقره هم قبل از آن، به عنوان پول به کار رفته بود ولی نه به صورت سکه. آنها شمش هائی را رواج داده بودند که می بُریدند و وزن می کردند. اما هیچ نوع ضمانتی برای خالص بودن یا وزن در بین نبود. بنابراین لیدی ها اولین کسانی بودند که فکر می کردند بهتر است این قطعات فلزی را با نشانه ای مُهر بزنند تا ضمانتی در بین باشد. مردم دیگر هم از آنها تقلید کرده و بنابراین این کار تدریجاً در همه جا متداول شد.بعد از قرون وسطی فکر تازه ای پدید آمد که به جای سکه های طلا یا نقره از اوراق تعهدی برای پرداخت پول استفاده کنند و اگر کسی که تعهد این اوراق را می کند آدم معتبری باشد، این اوراق به همان راحتی پول واقعی به کار خواهند رفت. بنابراین با بروز این فکر تازه عده ای از زرگرها و تجار و وام دهندگان پول شروع به انتشار اسکناس هائی کردند که تعهد شده بود در صورت تقاضا، نقداً پرداخت خواهند شد.

این «پول رایج اعتباری » چون به شکل کاغذ بود، هم مطمئن تر و هم از نظر دست به دست گشتن راحت تر از طلا بود. به زودی بانک ها و بعد هم دولت ها شروع به انتشار این نوع ارواق تعهدی یعنی اسکناس کرده و بدین ترتیب بود که پول کاغذی به وجود آمد.

• پول چیست؟

دروهله اول پاسخ به این پرسش واضح و مشخص به نظر می رسد، در هر کشوری پول به اشکال و در جنس های مختلف وجود دارد از جمله سکه های مختلفی که از جنس های مختلف می باشند، پول کاغذی، چک، کارت اعتباری و سکه های طلا، بسیاری از مردم ثروتمند ترجیح می دهند بخشی از پول خود را به شکل طلا پس انداز کنند که کمتر از پول کاغذی و وجه رایج کشور مستعد تورم است و از لحاظ زیبایی شناسی، جذابیت خیره کننده طلا و مقاومت آن در برابر پوسیدگی، دو خاصیت مهم آن است که باعث شده است به مدت هزاران سال در معاملات پولی مورد استفاده قرار بگیرد. تقریبا از تمام انواع چیزها تا به امروز در زمان ها و مکان های متفاوت به عنوان پول استفاده شده است. در فهرست زیر به تمام چیزهایی اشاره شده است که از زمان های باستان تا به امروز به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفته است: کهربا، مهره، کاوری (نوعی صدف در هند)، طبق و نقاره، تخم مرغ، پر، زنگ، بیل، عاج، یشم،کتری، چرم، حصیر، میخ، گاری گاوکش، خوک، کوارز (در کوهی)، برنج، نمک، انگشتانه، شربت، گردنبند، کامو، تقریبا توصیف پول یا خواص آن در چارچوب شکل فیزیکی  اش به علت تنوع آن، غیرممکن است بنابراین هرگونه تعریفی باید براساس عملکردهای آن استوار باشد.

• عملکردهای پول

عملکردهای خاص (عمدتا اقتصاد خرد): - واحد محاسبه (انتزاعی) - معیار مشترک ارزش (انتزاعی) - وسیله مبادله (عینی) - استاندارد برای پرداختی های معوقه (انتزاعی) - ذخیره ارزش (عینی)

عملکردهای عمومی (عمدتا اقتصاد کلان و انتزاعی): - دارایی در جریان - چارچوب سیستم تخصیص یافته بازار (قیمت ها) - یک عامل پدیدآورنده در اقتصاد - کنترل کننده اقتصاد.

البته هر چیزی که به عنوان پول مورد استفاده قرار می گیرد، دارای عملکردهایی که ذکر شد نمی باشد. به علاوه عملکردهای هر شکل خاص پول ممکن است در طول زمان تغییر کند همانطور که گلین دیویس به آن اشاره می کند: آنچه در حال حاضر عملکرد اصلی یا اولیه پول در یک جامعه یا کشور خاص محسوب می شود ممکن است اولین یا عملکرد اصلی آن در قبل نبوده نباشد در حالیکه ممکن است آنچه که عملکرد ثانویه پول در یک مکان محسوب می شود، در برخی مناطق دیگر جزو عملکرد اولیه آن باشد ... بنابراین فهرست بندی منطقی عملکردها بیان کننده هیچگونه اولویتی از لحاظ زمان یا اهمیت نمی باشد خصوصا برای آنهایی که ممکن است تنها اولین و مهم ترین زمان و مکان خاصشان را منعکس کنند. گلین دیویس به همین ترتیب ادامه می دهد تا به بهترین تعریف از پول می رسد که به شرح زیر است: پول هر چیزی است که به صورت گسترده برای پرداخت دستمزد و حسابداری وام ها و حساب های اعتباری مورد استفاده قرار می گیرد.

• دلایل توسعه و گسترش پول

پول تا حدود زیادی از دلایل غیراقتصادی نشات می گیرد: از باج و خراج و تجارت، از دیه و پول عروسی و از معامله های پایاپای، از آداب و رسوم مذهبی و آیینی و بازرگانی، از آرایش تجملی و به عنوان دستمزد در ازای انجام کاری. یکی از مهم ترین پیشرفت هایی که در مورد ساده ترین اشکال اولین معامله های پایاپای صورت گرفت تمایل به انتخاب یک یا دو قلم جنس به عنوان پول درازای دریافت چیزی یا انجام کاری بود کالاهایی که به عنوان اقلام برتر در معامله های پایاپای مورد استفاده قرار می گرفتند، به دلایل مختلفی انتخاب می شدند برخی به علت اینکه سهل الوصول بودند و به راحتی ذخیره می شدند، برخی به علت اینکه ارزش بالایی داشتند و برخی به این خاطر که به راحتی قابل حمل بودند و یا ماندگاری طولانی داشتند. این کالاها که به طور گسترده مورد علاقه همگان بودند، به راحتی مبادله می شدند و از نظر مردم آن دوره حکم پول را داشتند. مشکلاتی که در این معامله وجود داشت، محرکی برای توسعه پول شد. این محرک کاملا اقتصادی اما شاهدی باستان شناختی، ادبی و زبانی دنیای باستان و شاهدی عینی از انواع واقعی نمونه های اولیه پول در بسیاری کشورها بود که در آنها معامله های پایاپای عامل اصلی در شکل گیری و توسعه اولیه پول محسوب نمی شد.