تاریخچه ضرب سکه
به ادامه مطلب مراجعه کنید...
اولین سکه چه موقع ساخته شد؟
سکه عبارت از یک تکه فلز است که وزن و عیار مخصوص دارد، با علامت مخصوص یا مهر کسانی که آن را ضرب می کنند.اولین سکه هائی که در دنیا ساخته شد هفت قرن قبل از میلاد مسیح بود که توسط لیدی ها ساخته شد، آنها قوم ثروتمند و با قدرتی بودند که در آسیای صغیر می زیستند.
این سکه های اولیه از جنس مخصوصی که الکتروم نام داشت ساخته می شدند. الکتروم یک ترکیب طبیعی است که 75 درصد طلا و 25 درصد نقره دارد. این سکه ها به شکل و اندازه یک لوبیا بوده اند و تقریباً یک پول رسمی محسوب می شدند. سپس یونانی ها هم به تقلید آنها از این فکر که یک پول رسمی فلزی رسمی داشته باشند استقبال و بنابراین شروع به ساختن پول سکه ای کردند.
بدین ترتیب، حدود صد سال بعد، بسیاری از شهرهای سرزمین بزرگ یونان و آسیای صغیر، در جزایر دریای اژه و سیسیل و جنوب ایتالیا برای خود ضرابخانه داشتند. سکه های طلا با ارزش ترین سکه ها به حساب می آمده اند. بعد هم سکه های نقره ای و بالاخره سکه ها مسی.
ضرب سکه توسط یونانی ها حدود 500 سال دوام داشت. رومی ها هم این عقیده را پذیرفته و حدود 500 سال ضرب سکه را اجرا کردند. بعد کم کم هنر ضرب سکه آن حدت و شدت خود را از دست داده و از سال 500 تا حدود 1400، سکه های متعلق به این دوره خیلی نازک بوده و قابل توجه نبودند. اما در قرن پانزدهم، هنر ضرب سکه دوباره احیا و فلز، فراوان تر شد و استاد کاران این حرفه برای قلم زدن روی سکه ها به کار گمارده شدند.
اولین سکه های انگلیسی قبل از رسیدن رومی ها ضرب شده بودند و در زمان غلبه «نورمنها» قریب هفتاد ضرابخانه دایر، در این کشور وجود داشت. اما در سال 1850 ضرابخانه سلطنتی، تنها ضرابخانه انحصاری و تأسیس شده از طرف دولت بود.
تاریخچة سکه از صدر اسلام تا پایان دورة حکومت خوارزمشاهیان
قدرمسلم آن که، در مورد سیر و تحول و تکامل سکه در این سرزمین، نکات فراوان وجود دارد که نمیتوان همگی آنان را در چنین مطلب فشردهای فراهم آورد. بدین ترتیب این سری مطالب، تنها جهت آگاهی نخستین، برای خوانندة جویا و نشانةراهی بس طولانی و پراهمیت برای پژوهشگر و محقق تواند بود.
ـ دوره اشکانى، ساسانى
برخى از سکه هاى نقره موجود در دوره حاکمیت سلسله اشکانى و ساسانى ضرب شده اند که روى این سکه ها تصویر نقش برجسته و نیمرخ فرمانروا با نگاه به سمت چپ و بر پشت سکه نیز نقش آتشدان زرتشتى با شعله هایى که ازمیان آن متصاعد مى شود و غالباً نیز با دو نگهبان آتش ـ آذربد ـ ایستاده بر دو جانب آن مشهود است.
ـ سکه هاى عرب ساسانى
سکه هاى موسوم به عرب ساسانى که در سالهاى 30 تا 80 هجرى قمرى رواج داشته در نگاه نخست شبیه سکه اى متعلق به اواخر دوره ساسانى مى نماید با چهره پادشاه و آتشدان لیکن ویژگى شاخص در این سلسله مسکوکات دعا یا عبارت دینى عربى است که در حاشیه روى سکه ضرب خورده و بیشتر از همه عبارت الحاقى (بسم الله) و (لله الحمد) مى باشد که این امر توسط حکام مسلمان درآغاز حاکمیت اسلام صورت مى گرفت و مجدداً سکه را نشر مى کردند.
ـ سکه هاى ادوار اسلامى
در این بخش از مسکوکات موزه قم سکه هاى متعدد از جنس طلا و نقره متعلق به زمان حکومت خلفاى اموى و عباسى وجود دارد که نام حاکم و سال ضرب و محل ضرب به خط کوفى روى سکه مشهود است. سکه هاى اموى عمدتاً در شهرهاى دمشق و واسط، ضرب شده و سکه هاى دوره عباسى نیز در شهرهاى عباسیه، کوفه، بغداد، رى، نهاوند، اصفهان، ضرب گردیده است.
بخش دیگر سکه هاى ادوار اسلامى متعلق به دوران حکومت سلجوقیان، ایلخانان و امراء مظفرى، آل جلایر، تیمورى، صفویه و قاجارى است.
این بخش از سکه ها نیز عمدتاً در ضرابخانه هاى جرجان، نیشابور، بغداد، دامغان، رشت، فومن، تبریز، سمرقند، سارى، هرات، اصفهان، و... ضرب شده اند.
تعداد قابل توجهى از سکه هاى موجود که از جنس نقره مى باشد در ضرابخانه دارالایمان قم ضرب گردیده است.
سکههایی با نام «عرب ساسانی» و «طبرستانی». بعد از اسلام تا مدتها در ممالک ایران و روم-متصرفه اسلام-سکههای ایرانی و رومی متداول بود؛ ولی بتدریج حکام امویان و سپس عدهای از حکام عباسی-بویژه حاکم طبرستان-با حفظ شکل اصلی سکههای دوره ساسانیان به دور سکهها کلماتی چون:«الله-محمد رسول الله-الله ربی-الااله الاالله محمد رسول الله» و امثال اینها را به خط کوفی اضافه کردند. همچنین عدهای از آنان اسامی خود را نیز در روی سکه و مقابل شک خسرو دوم-که در روی تمام سکهها بود-به کوفی و گاهی به خط پهلوی ضرب میکردند. |
|
| آنچه از این قبیل سکهها در زمان حکام اموی ضرب شده است بنام :«سکههای عرب ساسانی» و در دورة عباسی بنام:«سکههای حکام طبرستان» یا «سکههای طبرستانی» معروف شده است. در روی سکههای عرب ساسانی بیشتر شکل خسروپرویز منقوش است و گاهی نیز یزدگرد سوم، و خیلی بندرت شکل بهرام پنجم هم دیده میشود. در روی سکههای عرب ساسانی نامهایی از قبیل:«معاویه عبدالله بن زبیر»-«عبدالله الملک بن مروان»-«زیاد بن ابی سفیان»-«عبدالله عمر»-«سلم بن زیاد» و غیره دیده میشود. آنچه را که در تاریخ سکههای بعد از اسلام دقت کنیم-دردوران دو خلیفه اول راشدینا-(بوبکر و عمر)-از این قبیل نامها و یا اضافه کردن: «بسم الله»، «الحمدالله» و امثال آنها دیده نمیشود، و سکههایی که در این دوره در ایران رواج داشته، همان سکههای دورة ساسانی بود. ولی از زمان عثمان و حضرت علی(ع) کلمات اسلامی به خط کوفی به بعضی از سکهها اضافه شده است، ودر تاریخ سکههایی را که مقارن با خلافت عثمان و حضرت علی(ع) بوده و کلمات اسلامی بدان اضافه شده است، آمده است . |
| ||
سکههای مفرغی دوره سلاجقه آسیای صغیرو | سکههای عرب ساسانی در دوران خلفای اموی، صورت خسرو دوم در ایران ضرب شده است. |
| در روی سکه، کنار شکل خسروپرویز «محمد رسول الله» نقش بسته شده بود. از آنجا که در هیچ یک از کاتالوگها و فهرستها نظیر آن دیده نمی شود بنظر میرسد این سکه از ایندوره منحصر به فرد میباشد. در این دوره بندرت سکههایی هم یافت میشود که در یک طرف آنها-و بصورت- سکههای مفرغی که در سالهای اولیه اسلام ضرب شده است. - در سکههای دوره ساسانی-شکل خسروپرویز دیده میشود و در پشت آنها بجای آتشدان و دو سرباز جملات:«لااله الا الله محمد الرسول الله» به خط کوفی ضرب شده است. اما سکههای دورة اول طبرستانی به نام خود حکام و باقی ماندگان ساسانی بنامهای:«خورشید»-«داد برزمهر» و غیره است. و سکههای بعدی طبرستانی بنام حکام خلیفه عباسی در طبرستان مانند: |
| ||
سکههای مفرغی دوره اشکانیان |
| «عمربن علا»-«خالدبن برمک»-«یحیی»-«سعید بن دعلج»-«عدید»-«سلیمان»-«هانی»-«مقاتل» و غیره دیده میشود.
|
|
| ||||
|
|
|
| |
سکههای طلا و نقره دوره خلفای عباسی | سکههای طلا و نقره دوره خلفای عباسی | سکههای طلا و نقره دوره خلفای اموی | سکههای نقره دوره خلفای اموی |
| دورة کوتاه مدت، دگرگونی شکل سکههای ایرانی بنابر آنچه مورخان نوشتهاند: درخلال سکههای ساسانی و عرب ساسانی، در دوران خلفای اموی واقعهای اتفاق افتاد که «عبدالملک بن مروان» با کمک فکری«حضرت امام محمد باقر(ع)» به ضرب سکههای اسلامی اموی اقدام کرد. «دمیری» در کتاب «الحیوان» و «بیهقی» در کتاب «المحاسن و المساوی» شرح واقعه را به تفصیل آوردهاند که اصل آن چنین است: -هارون الرشید روزی در دربار خود به مقدارزیادی سکه که در پیش رو داشت اشاره کرد و به اطرافیان خود گفت که این سکههای اسلامی در زمان عبدالملک بن مروان ضرب و رایج شده. در آنزمان کشور روم کالاهایی به مصر صادر میکرد، و ضمن آن کالاها پارچههایی بود که بر روی آنها به زبان رومی کلماتی چاپ شده بود. بعد از ترجمة آن کلمات متوجه شدند- -اصطلاحاتیاز مسیحیت است. |
|
|
امام باقر (ع) و پیشنهاد ضرب سکه
کمال الدین دمیرى در کتاب حیاة الحیوان و مقریزى در کتاب شذرات العقود از کسائى نقل کردهاند که روزى در مجلس هارون الرشید سخن از اولین نفوذ اسلامى به میان آمد، در آن مجلس تاریخچه نخستین سکههایى که بر آنها شعارهاى اسلامى نقش بسته چنین مطرح شد:
در آغاز، کاغذ از جانب رومیان به مملکت اسلامى وارد مىشد، در آن روزگار بیشتر مردم مصر نصرانى بودند و همکیش پادشاه روم به حساب مىآمدند.از این رو، بر حاشیه کاغذهایشان با خط رومى این کلمات: (پدر، پسر و روح القدس) نقش بسته بود.
این نوع کاغذها در جامعه اسلامى از آغاز تا عصر عبد الملک مروان رواج داشت تا این که عبد الملک از کسى که زبان رومى مىدانست، خواست تا آن کلمات را براى او ترجمه کند.پس از ترجمه کلمات، عبد الملک برآشفت و گفت: این شایسته نیست که در سرزمین اسلام، شعار نصرانیت به وسیله این اوراق در حد وسیعى منتشر شود.
از اینرو، به عبد العزیز مروان که برادر او و نماینده و کارگزار وى در مصر بود، دستور داد تا این حاشیهها را از بین ببرد و دستور دهد تا سازندگان کاغذ بر حاشیه کاغذها آیاتى از قرآن بنویسند.
دستور از میان بردن حاشیههاى رومى به سایر کارگزاران حکومت در سایر شهرها نیز ابلاغ گردید.
کاغذها با حاشیههاى جدید با گذشت زمان رواج یافت و به سرزمین روم نیز رسید.پادشاه روم از این برنامه ناخشنود شد و به عبد الملک نامه نوشت و از او خواست تا حاشیههاى رومى را دوباره به کارگیرد و رواج دهد.
نامه را همراه با هدایا به سوى عبد الملک گسیل داشت، اما عبد الملک نامه و هدایا را پس فرستاد، این کار دو مرتبه دیگر با هدایاى بیشتر صورت گرفت.در مرتبه آخر، پادشاه روم تهدید کرد که اگر حاشیهها به صورت نخست باز نگردد، بر روى سکهها، دشنام به پیامبر اسلام را نقش خواهد زد.
در این عصر، سکههاى رایج میان مسلمانان، سکههاى رومى بود.و اگر پادشاه روم تهدید خود را عملى مىساخت، ضربهاى سیاسى بر حکومت اسلامى وارد مىشد و مقدسات مردم مورد اهانت قرار مىگرفت.
عبد الملک خود را مواجه با مشکلى بزرگ یافت، براى مشورت و یافتن راه حل به شخصى به نام روح بن زنباع روى آورد.ولى او در پاسخ گفت:
اى عبد الملک! تو خودت خوب مىدانى که چه کسى راه حل مشکل تو را مىداند، اما بعمد آن را مطرح نمىکنى.
عبد الملک: او چه کسى است؟ !
روح بن زنباع: او جز باقر العلوم (ع) ـ از خاندان پیامبر اکرم (ص) ـ فرد دیگرى نمىتواند باشد و تو ناگزیر هستى که از او کمک بگیرى.
عبد الملک: آرى تو درست مىگویى.ولى...
عبد الملک به والى خود در مدینه دستور داد تا نزد امام باقر رفته و امکانات سفر را در اختیار وى قرار دهد و آن حضرت را براى سفر به سوى شام تجهیز کند.
والى مدینه، چنین کرد و امام رهسپار شام گردید.
عبد الملک به استقبال آن حضرت رفت، خیر مقدم گفت و مشکل سیاسى خود را مطرح ساخت و کمک طلبید.
امام باقر (ع) فرمود: کار را دشوار نگیر.نظر من این است که هم اکنون از اهل فن بخواهى تا برایت درهم و دینارهاى فراوانى را بسازند که بر یک طرف آن شعار توحید و بر طرف دیگر محمد رسول الله نقش زنند و در مدار آن نام شهرى که سکه در آن زده شده و تاریخ ساخت آن نوشته شود.سپس در زمینه برخى خصوصیات دیگر سکهها، رهنمودهایى داد تا تقلب و دخل و تصرف در آنها به آسانى میسرنباشد.و به عبد الملک فرمود: از مردم بخواه تا از این پس با این سکهها معاملات خود را انجام دهند و مبادلات اقتصادى را با سکههاى رومى ممنوع و داراى مجازات اعلام کن.در ظرف چند ماه، رهنمودهاى امام باقر (ع) بخوبى عملى گردید و سکههاى اسلام در روابط اقتصادى به کار گرفته شد.آن گاه عبد الملک به پادشاه روم نوشت، اگر مىخواهى تهدیدهایت را عملى کن!
پادشاه روم که از رواج سکههاى اسلامى مطلع شده بود، عملى ساختن تهدیدهاى خود را بىثمر یافت و از آن صرف نظر کرد.
پول برای اولین بار چه موقع مورد استفاده قرار گرفت؟
بشر تا مدتها بدون استفاده از پول، روزگار می گذرانده و آن روشی را که به نام «مبادله پایاپای» می شناسیم به کار می برده است. این روش با این ترتیب بود که هر کس اگر چیز یا کالایی داشت که برای خودش لازم نبود، می گشت و کسی را پیدا می کرد که آن کالا را لازم داشته باشد. بنابراین در عوض چیز مورد احتیاج خود، این کالا را مبادله می کرد.
اولین نوع پول که به وسیله بشر اولیه به کار می رفت، عبارت بود از چیز پوشیدنی یا خوردنی. سرخپوستان آمریکائی تکه های حکاکی شده از یک نوع پوست را که «ومپوم» می نامیدند، به عنوان پول به کار می بردند. انواع دیگر پول، عبارت از تنباکو، غلات، پوست یا نمک و بالاخره مهره و منجوق و از این جور چیزها بود.
عاقبت قطعه هائی از فلز جای انواع دیگر پول را می گرفت. اولین مردمی که پول سکه ای به کار بردند لیدی ها بودند، قوم معروفی که در آسیای صغیر می زیستند. در قرن هشتم قبل از میلاد آنها شروع به ساختن پول از قطعات فلزی کردند که دارای وزن و طرح متحدالشکلی بودند تا به آسانی تشخیص داده شوند.البته طلا و نقره هم قبل از آن، به عنوان پول به کار رفته بود ولی نه به صورت سکه. آنها شمش هائی را رواج داده بودند که می بُریدند و وزن می کردند. اما هیچ نوع ضمانتی برای خالص بودن یا وزن در بین نبود. بنابراین لیدی ها اولین کسانی بودند که فکر می کردند بهتر است این قطعات فلزی را با نشانه ای مُهر بزنند تا ضمانتی در بین باشد. مردم دیگر هم از آنها تقلید کرده و بنابراین این کار تدریجاً در همه جا متداول شد.بعد از قرون وسطی فکر تازه ای پدید آمد که به جای سکه های طلا یا نقره از اوراق تعهدی برای پرداخت پول استفاده کنند و اگر کسی که تعهد این اوراق را می کند آدم معتبری باشد، این اوراق به همان راحتی پول واقعی به کار خواهند رفت. بنابراین با بروز این فکر تازه عده ای از زرگرها و تجار و وام دهندگان پول شروع به انتشار اسکناس هائی کردند که تعهد شده بود در صورت تقاضا، نقداً پرداخت خواهند شد.
این «پول رایج اعتباری » چون به شکل کاغذ بود، هم مطمئن تر و هم از نظر دست به دست گشتن راحت تر از طلا بود. به زودی بانک ها و بعد هم دولت ها شروع به انتشار این نوع ارواق تعهدی یعنی اسکناس کرده و بدین ترتیب بود که پول کاغذی به وجود آمد.
• پول چیست؟
دروهله اول پاسخ به این پرسش واضح و مشخص به نظر می رسد، در هر کشوری پول به اشکال و در جنس های مختلف وجود دارد از جمله سکه های مختلفی که از جنس های مختلف می باشند، پول کاغذی، چک، کارت اعتباری و سکه های طلا، بسیاری از مردم ثروتمند ترجیح می دهند بخشی از پول خود را به شکل طلا پس انداز کنند که کمتر از پول کاغذی و وجه رایج کشور مستعد تورم است و از لحاظ زیبایی شناسی، جذابیت خیره کننده طلا و مقاومت آن در برابر پوسیدگی، دو خاصیت مهم آن است که باعث شده است به مدت هزاران سال در معاملات پولی مورد استفاده قرار بگیرد. تقریبا از تمام انواع چیزها تا به امروز در زمان ها و مکان های متفاوت به عنوان پول استفاده شده است. در فهرست زیر به تمام چیزهایی اشاره شده است که از زمان های باستان تا به امروز به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفته است: کهربا، مهره، کاوری (نوعی صدف در هند)، طبق و نقاره، تخم مرغ، پر، زنگ، بیل، عاج، یشم،کتری، چرم، حصیر، میخ، گاری گاوکش، خوک، کوارز (در کوهی)، برنج، نمک، انگشتانه، شربت، گردنبند، کامو، تقریبا توصیف پول یا خواص آن در چارچوب شکل فیزیکی اش به علت تنوع آن، غیرممکن است بنابراین هرگونه تعریفی باید براساس عملکردهای آن استوار باشد.
• عملکردهای پول
عملکردهای خاص (عمدتا اقتصاد خرد): - واحد محاسبه (انتزاعی) - معیار مشترک ارزش (انتزاعی) - وسیله مبادله (عینی) - استاندارد برای پرداختی های معوقه (انتزاعی) - ذخیره ارزش (عینی)
عملکردهای عمومی (عمدتا اقتصاد کلان و انتزاعی): - دارایی در جریان - چارچوب سیستم تخصیص یافته بازار (قیمت ها) - یک عامل پدیدآورنده در اقتصاد - کنترل کننده اقتصاد.
البته هر چیزی که به عنوان پول مورد استفاده قرار می گیرد، دارای عملکردهایی که ذکر شد نمی باشد. به علاوه عملکردهای هر شکل خاص پول ممکن است در طول زمان تغییر کند همانطور که گلین دیویس به آن اشاره می کند: آنچه در حال حاضر عملکرد اصلی یا اولیه پول در یک جامعه یا کشور خاص محسوب می شود ممکن است اولین یا عملکرد اصلی آن در قبل نبوده نباشد در حالیکه ممکن است آنچه که عملکرد ثانویه پول در یک مکان محسوب می شود، در برخی مناطق دیگر جزو عملکرد اولیه آن باشد ... بنابراین فهرست بندی منطقی عملکردها بیان کننده هیچگونه اولویتی از لحاظ زمان یا اهمیت نمی باشد خصوصا برای آنهایی که ممکن است تنها اولین و مهم ترین زمان و مکان خاصشان را منعکس کنند. گلین دیویس به همین ترتیب ادامه می دهد تا به بهترین تعریف از پول می رسد که به شرح زیر است: پول هر چیزی است که به صورت گسترده برای پرداخت دستمزد و حسابداری وام ها و حساب های اعتباری مورد استفاده قرار می گیرد.
• دلایل توسعه و گسترش پول
پول تا حدود زیادی از دلایل غیراقتصادی نشات می گیرد: از باج و خراج و تجارت، از دیه و پول عروسی و از معامله های پایاپای، از آداب و رسوم مذهبی و آیینی و بازرگانی، از آرایش تجملی و به عنوان دستمزد در ازای انجام کاری. یکی از مهم ترین پیشرفت هایی که در مورد ساده ترین اشکال اولین معامله های پایاپای صورت گرفت تمایل به انتخاب یک یا دو قلم جنس به عنوان پول درازای دریافت چیزی یا انجام کاری بود کالاهایی که به عنوان اقلام برتر در معامله های پایاپای مورد استفاده قرار می گرفتند، به دلایل مختلفی انتخاب می شدند برخی به علت اینکه سهل الوصول بودند و به راحتی ذخیره می شدند، برخی به علت اینکه ارزش بالایی داشتند و برخی به این خاطر که به راحتی قابل حمل بودند و یا ماندگاری طولانی داشتند. این کالاها که به طور گسترده مورد علاقه همگان بودند، به راحتی مبادله می شدند و از نظر مردم آن دوره حکم پول را داشتند. مشکلاتی که در این معامله وجود داشت، محرکی برای توسعه پول شد. این محرک کاملا اقتصادی اما شاهدی باستان شناختی، ادبی و زبانی دنیای باستان و شاهدی عینی از انواع واقعی نمونه های اولیه پول در بسیاری کشورها بود که در آنها معامله های پایاپای عامل اصلی در شکل گیری و توسعه اولیه پول محسوب نمی شد.